Son zamanlarda, non-HDL kolesterol (non-HDL-C) yüksek risk kalp hastalıklarıyla ilişkili bir kan lipid modeli işaretleyicisi olarak yaygın bir biçimde kullanılmaya başlandı. Peki non-HDL nedir ve nasıl hesaplanır?
Non-HDL-C’ yi hesaplamak için, sadece toplam kolesterol ve yüksek yoğunluklu lipoprotein kolesterol (HDL-C) rakamlarını bilmek yeterli olacaktır.
Peki non-HDL kolesterol (non-HDL-C) gelecekte oluşabilecek riskleri ölçmek için neden bu kadar faydalıdır?
Damar yağ bağlaması ya da diğer adıyla damar sertliği (aterosklerosis), kardiyovasküler hastalıkların altında yatan en yaygın nedendir. Lipoproteinler, beyaz kan hücreleri (makrofajlar), bağışıklık sistemi ve arterial duvarlardaki doğal elementler arasında kompleks bir karşılıklı etkileşim sonunda meydana gelir.
Lipoproteinler kolesterolü ve trigliseridleri kan dolaşımı içerisinde taşıyan parçacıklardır.
Lipoproteinler, damar içi duvarlarda daralma yapan ve aterojenik olarak adlandırılan damar sertleşmesine direk olarak dahil olurlar. Bu lipoproteinlerin çoğu kolestrolü ve trigliserid gibi diğer çeşit yağları taşırlar.
Standart bir lipid profili, toplam kolesterolü, trigliseridi ve HDL kolesterolü ölçer.
Bu rakamlar, daha sonra, düşük yoğunluklu lipoprotein kolesterolü (LDL kolesterol) ölçmek için kullanılır. (Friedwald eşitliğine göre) Bununla beraber, LDL kolesterolün hesaplanmasının bir çok sınırlandırmaları vardır.
LDL Kolesterolün Sınırlandırılması
Geçmişteki bazı nedenlerden dolayı, LDL kolesterol, kalp-damar sağlığını korumada birincil hedef haline gelmiştir. Yeme içme alışkanlıklarına dair öneriler ve kolesterolü düşürmek için ilaç tedavisi uygulamak en çok LDL kolesterol sayıları baz alınarak yapılmıştır.
LDL, aterosklerotik kalp hastalığı ile ilgili tek lipoprotein değildir. Trigliserid açısından zengin çok düşük yoğunluklu lipoprotein VLDL ve atık lipoproteinler (remnant lipoproteins) de ayrıca aterojenik yani damar içi duvarlarda daralma yapan proteinlerdir.
Bu nedenle, aterojenik parçacıkların içerisindeki kolesterol miktarını daha iyi yansıtacak lipid bir parametreye ihtiyaç duyulmaktadır. Bu, çok yaygın bir durum olan trigliserid seviyelerinin yüksek olduğunda özellikle önem taşımaktadır. Örneğin; abdominal obezite ya da metabolik sendrom problemi yaşayan insanlarda.
Non-HDL Kolesterol Nedir ve Neden Önemlidir?
HDL ve LDL parçacıkları, aterosklerosis yani damar tıkanıklığı ya da diğer bir ifadeyle damarların yağ bağlaması üzerinde çok farklı roller oynamaktadırlar. Bu nedenle, bu parçacıkların miktarlarını ölçmek bize farklı iki hikaye anlatır.
LDL kolesterolün yüksek olması kalp hastalıklarını riskinin artmasıyla bağlantılı iken, HDL seviyesinin yüksekliği bu risklerin azalmasıyla bağlantılıdır. HDL parçacıkları, arterlerden ve aterosklerotik plaklardan kolesterolü temizler ve çıkartırken, LDL aterosklerotik yani damarların yağ bağlanma sürecine direk katkıda bulunuyor görünmektedir.
HDL parçacıkları tarafından taşınan kolesterol iyi kolesterol ve LDL parçacıkları tarafından taşınan kolesterole de kötü kolesterol denmesinin sebebi budur. Elbette ki, kolesterol aynı kolesteroldür, asıl fark onu taşıyan lipoproteinde saklıdır.
Toplam kolesterolü ölçmek riskle ilgili sınırlı bir bilgi sağlamaktadır. Çünkü sayılar HDL ve LDL nin toplam değerini vermektedir.
Eğer total kolesterolden HDL kolesterolü çıkarırsak, HDL dışında kalan bütün lipoproteinler tarafından taşınan kolesterol miktarını hesaplarız. Bu basit matematik işlemini yapmak bize, damar içi duvarında daralma yapıcı (aterojenik) bütün lipoproteinler içerisinde taşınan kolesterol miktarını verecektir. Diğer bir deyişle, birtek “iyi” olan HDL dışında kalan tüm “kötü” lipoproteinler içerisinde taşınan kolesterol miktarı . Bu ölçüm non-HDL kolesterol (non-HDL-C) olarak isimlendirilmiştir.
LDL kolesterole tek başına güvenmek yanıltıcı olabilir. Örneğin, abdominal obezite, metabolik senrom ya da diyabetik lipid bozuklukları olan kişiler genellikle trigliserid yüksekliğine, düşük HDL kolesterole ve nispeten normal hesaplanmış LDL kolesterole sahiptirler. Normal LDL kolesterol seviyelerine sahip olmalarına karşın, bu hastalar, az yoğunluklu LDL parçacıklarıyla beraber, VLDL ve IDL (orta yoğunluklu lipoprotein) gibi damar içi duvarında daralma yapıcı (aterojenik) lipoproteinleri yüksek miktarda üretirler.
Düşük LDL kolesterol ve yüksek non-HDL kolesterol seviyelerine sahip hastalar, gözden kaçabilen yüksek riskli bir hastaya örnektir çünkü burada sadece LDL kolesterole bakıyoruz. Bu hastalar ayrıca muhtemelen yüksek ApoB seviyesine ek olarak yüksek LDL parçacık sayısına (LDL-P) da sahiptirler.
Yakın zamanlarda bulunan kanıtlar göstermiştir ki, non-HDL kolesterol az yoğunluklu parçacıklarla LDL kolesterol dahil olmak üzere diğer lipid parametrelerden daha iyi bir ilişki göstermektedir. Klinik çalışmalar şiddetle önermektedir ki, az yoğunluklu LDL kolesterolün ağır basması yüksek koroner kalp hastalığı riskinin yükselmesi ile bağlantılıdır.
Non-HDL kolesterol hem birincil hem de ikincil önleyici çalışmalarda daha iyi bir risk belirteci olarak görülür.
60 tane araştırmanın kombine edilmesiyle toplanan datalardan yapılan bir analiz, non-HDL kolesterol bütün kolesterol ölçümlerinde, hem koroner kalp hastalığı için hem de inmeler için en iyi risk tahmin yöntemi olduğunu göstermiştir.
Non-HDL Kolesterol Nasıl Ölçülür? Non-HDL Kaç Olmalıdır
Non-HDL kolesterolü kullanmanın bir avantajı aç karnına alınan kan örneğine ihtiyaç duymamanızdır.
Non-HDL kolesterol, total kolesterolünüz, eksi, HDL kolesterolünüzdür.
Formül şu şekildedir;
Non-HDL Kolesterol = Total Kolesterol − HDL Kolesterol
Yani eğer Toplam Kolesterol 220 mg/dL (5.7 mmol/L) ve HDL Kolesterol 50 mg/dL (1.3 mmol/L ise;
Non-HDL Kolesterol 170 mg/dL (4.4 mmol/L) dir.
Arzu Edilen Non-HDL Kolesterol Seviyesi Nedir?
Non-HDL kolesterol için uygulanan tedavinin hedefi genellikle, Non-HDL kolesterolün, LDL kolesterolün 30 mg/dL üzerinde olmasıdır. Örneğin, eğer LDL kolesterol tedavi hedefi <70 mg/dL ise, non-HDL kolesterol hedefi <100 mg/dL olmalıdır.
Risk bakımında ele alındığında non-HDL kolesterol seviyesi nasıl değerlendirilir?
- 220 mg/dL üzeri (5.7 mmol/L üzeri) ise, çok yüksek olarak değerlendirilir.
- 190 – 219 mg/dL (4.9 – 5.6 mmol/L) ise, yüksek olarak değerlendirilir.
- 160 – 189 mg/dL (4.1 – 4.8 mmol/L) ise, yüksek olma sınırında
- 130 – 159 mg/dL (3.4 – 4.0 mmol/L) ise, ideale yakın
- 130 mg/dL altı (3.4 mmol/L altı) ise, kalp hastalığı riski olan insanlar için ideal olarak kabul edilir.
- 100 mg/dL altı (2.6 mmol/L altı) ise, kalp hastalığı çok yüksek olan insanlar için ideal olarak kabul edilir.
Non-HDL Kolesterol Nasıl Düşürülür?
Non-HDL kolesterolü düşürmek, genellikle trigliseridleri azaltmaya yönelik olarak her zaman yaşam tarzı terapileri ile başlar. Karakteristik olarak, total kalorideki, özellikle doymuş ve trans yağ asitlerindeki düşüş, egzersizle beraber kombine edilerek önerilmektedir. Bununla beraber, şeker ve karbonhidrat tüketimini azaltmak, özellikle abdominal obezite ve metabolik sendrom hastalarında, genellikle trigliserid ve non-HDL kolesterolü düşürmekte çok efektiftir.
Ayrıca, HDL yani iyi kolesterolü yükselten besin maddelerinden olan, omega-3 yağ asitleri bakımından zengin besinler de faydalıdır. Somon, sardalya, uskumru ve ringa balığı gibi yağlı balıklar yüksek oranda omega 3 içermektedirler. Omega 3 yağ asidi içeren kapsüller ve balık yağları makul bir alternatif sunmaktadırlar.
Orta şiddetli fiziksel aktiviteler HDL kolesterolü yükseltir ve non-HDL kolesterolü düşürür.
Sigarayı bırakmanın yüksek kolesterol problemine iyi geldiği bilinir ve bu şu anlama da gelir; sigarayı bırakmak HDL kolesterol seviyesini iyileştirir ve non-HDL kolesterolü düşürür. Yapılan birçok araştırma göstermiştir ki, sigara içen kadın ve erkekler, sigara içmeyenlere göre belirgin bir biçimde daha düşük HDL kolesterol seviyesine sahiptirler.
Yükselmiş olan non-HDL kolesterolün başarılı bir şekilde düşürmek ayrıca tıbbi tedavi ile de mümkün olabilir. Bu tedavi, LDL kolesterol düşüşü için dayanak oluşturması açısından lipid düşürücü ilaç kullanımı ve bunu takip eden non-HDL kolesterolü hedef aralığına getirmek için ikinci bir tedavi olarak uygulanabilir. Bu grup içerisinde bulunan üç ilaç kategorisi vardır. Bunlar; omega-3 yağ asidi prepatları, fibratlar ve niasin’ dir.
Bununla beraber, bu trigliserid azaltan yöntemlerin her birinin kombine edilmesinin faydaların değerlendiren çok az tamamlanmış klinik çalışma bulunmaktadır. Bu durum, böylesine bir kombinasyon tedavisinin tavsiye edilmesini çok zor bir hale getirmektedir.
Non-HDL kolesterol nedir, nasıl hesaplanır, Non-HDL nasıl düşürülür, değeri kaç olmalıdır konusuyla bağlantılı, ilginizi çekebilecek diğer paylaşımlar;
- Şeker Aslında Kolesterol Seviyesini Nasıl Etkiler
- Kolesterol Oranı Nedir, Nasıl Hesaplanır ve Neden Önemlidir?