Telomer Nedir?
Kromozomların uçlarında yer alan telomer denen maddeler, bilim insanlarının yaşlanma üzerindeki etkilerini daha iyi anlamaya çalışırken, hararetli bir tartışmaya girmelerine sebep olmuştur.
2017 yılının hemen başında yayınlanan, “The Telomere Effect: Daha Genç, Daha Sağlıklı, Daha Uzun Bir Yaşam İçin Devrimsel Bir Yaklaşım” adında bir kitap, yaşam tarzı seçimlerimizin telomerleri ve yaşlanmayı nasıl etkilediğinden bahsetmektedir.
Nobel ödüllü Dr. Elizabeth Blackburn ve San Francisco ‘daki- Kaliforniya Üniversitesi’ nden Psikolog Dr. Elissa Epel New York Times en çok satanlar listesine giren bir kitap yazdılar.
Kitaba göre: Yediğiniz yemekler, duygusal meydan okumalara verilen tepkiler, yaptığınız egzersiz miktarları, çocukluk dönemi stresine maruz kalıp kalmamanız ve hatta yaşadığınız semtteki emniyet ve güven seviyesi, bütün bu etkenler ve fazlası telomerlere etki ediyor gibi görünmektedir ve hücresel yaşlanmayı engelleyebilir.
Fakat bazı doktorlar ve bilim insanları kitabın bilimi fazla basite indirgediğini iddia ettiler. Ve birdenbire araştırmacıların telomerlerin yaşlanma sürecinde oynadığı rolü sorgulamaya başladıkları an geldi.
Chicaco Illinois Üniversitesinden Dr. S. Jay Olshansky,
“Hiç şüphe yok ki telomerler hikayenin bir parçasıdır.”
diyor ve ekliyor…
“Ortada daha fazla yaşamamızı sağlayan sihirli bir değnek mi var? İşte bu da kimsenin çözemediği eşitliğin bir parçasıdır.”
Peki o halde tam olarak telomer nedir? Daha çok ayakkabı bağcıklarının uçlarındaki gibi, telomerler DNA taşıyan kromozomlarımızın ya da genetik materyallerimizin uç kısımlarını korurlar. Bu koruyucu kılıf olmazsa, bu ayakkabı bağları işlerini artık yapamaz hale gelirler, aynen telomerler olmadan DNA ipliklerinin zarar görüp işlerini yapamaması gibi. Telomerler zamanla aşınırlar ve yaşam süresi boyunca kısalırlar. Zamanla kromozomları koruyabilme yetenekleri zarar görür. Bu olduğunda, yeni hücreler eskilerinin yerini almaz. Araştırmacılar bu hücresel yaşlanmanın hastalıklar ve diğer problemlerin temel nedeni olup olmadığı üzerinde çalışmaktadırlar.
Telomerler DNA’ daki hayati bilgileri korurlar
Telomerler hücrelerin nasıl yaşlanacağını belirleyen hücrelerin temel parçasıdır. DNA vücudumuzdaki bütün hücreleri etkiler. Kim olduğumuzu belirleyen genetik materyaldir. Vücudumuzdaki bütün organlar hücrelerden yapılmıştır. O yüzden DNA’ daki bilgileri koruma görevi olan telomerler sağlığımız için hayati önem taşımaktadır.
Kısa Telomer Hücresel Yaşlanmayı Nasıl Etkiler?
Hücrelerimiz kendini her kopyaladığında tazelenir. Bu, hayatımız boyunca sürekli olur. Her bölünmede telomerler kısalır fakat DNA bozulmamış olarak kalır. Nihayetinde, telomer çok kısalır ve işini yapamaz. Bu durum, hücrelerin yaşlanmasına sebep olur ve fonksiyonlarını düzgün yapmasını engeller. Bununla beraber telomer her hücrede yaşlanma sürecinden sorumlu bir saat gibi hareket eder. Biz yaşlandıkça telomerler kısalır fakat bununla beraber çevresel başka faktörler sebebiyle de kısalabilir.
Telomer kısalması hücresel yaşlanma sürecinin her aşamasında yer almaktadır. Telomer uzunlukları kronolojik yaşımızın aksine biyolojik yaşımızı temsil eder.
Birçok bilimsel araştırma telomer kısalığıyla hücre yaşlanması arasında bağlantı olduğunu göstermiştir. Normal olarak kişi yaşlandıkça güçsüzleşen bağışıklık sistemi telomer kısalmasına karşı bir hayli hassastır. Buna ek olarak, 2007 yılında yapılan bir araştırma kısa telomerlerin kadınlarda kemiklerin mineral yoğunluğunun azalmasıyla bağlantılı olduğunu göstermiştir. Telomerler tarafından sağlanan koruma olmazsa hücrelerimiz yaşlanır ve ölür.
Farklı Bilim İnsanlarına Göre Telomer Nedir ve Telomerle İlgili Farklı Görüşler
Bilim insanları telomerlerle ilgili çok bilgi sahibidirler ve telomerlerin hücresel yaşlanma sürecinde oynadıkları rollerle ilgili yeni deliller bulmaya devam ediyorlar. Telomerlerle ilgili yayınlanmış olan 10.000 den fazla bilimsel makale bulunmaktadır.
2009 yılında, Blackburn, telomerlerin boyunu uzatmaya yardım edebilen telomeraz (telomerase) adında bir enzimi anlamaya çalışan fizyoloji dalında Nobel Ödülü kazanmış bir ekibin parçasıydı.
Blackburn’ ün kitabında telomerlerle ilgili çalışmaları ve telomerleri nelerin etkileyebileceği ile ilgili daha derinlemesine araştırmalara yer verilmiştir. Bu konuda, kitabın yardımcı yazarı, meseleyi, telomerler yaşlanmanın sadece bir yönüdür, belirli yaşam tarzı değişiklikleri telomerleri stabilize eder ya da telomerazı (telomerase) çoğaltır ve yaşlanmayı engeller şeklinde ele almıştır. Kitap, birçok çalışmanın, sağlıklı beslenme, egzersiz yapma, uyuma ve kronik stres ve mental sağlıkla alakalı aktiviteler gibi bilgileri işaret ettiğine yer vermiştir.
Ufak bir araştırma, altı ay boyunca haftada üç kere 45 dakikalık orta şiddette egzersiz yapmanın telomeraz (telomerase) aktivitesini iki katına yükselttiğini göstermiştir.
2012 yılında yapılan bir çalışma, sağlıklı erkeklerde, az uyku uyumanın daha kısa telomer boyuna sebep olabileceğini göstermiştir.
Diğer bir çalışma da, akdeniz diyetinin telomerlerin uzamasına yardımcı olduğunu göstermiştir.
Epel,
“Vücudumuzdaki telomer boyunu ne kadar kolay değiştirebildiğimizi ve bunu değiştirmenin kısa vadede uzun ömür için ne kadar çok bir fark yaratacağını bilmiyorlar.” demiş ve “Bu, kısa vadeli olanlar için doğrudur çünkü uzun vadeli çalışmalar henüz tamamlanmamıştır.”
şeklinde eklemiştir. Ayrıca Epel,
“Yaşam tarzı değişikliklerinin telomerleri değiştirebileceğine dair sadece tek bir araştırma yoktur”. “Fakat bütün davranışlar gibi ne kadar uzun süre yaparsak faydalarını o kadar çok görürüz.”
demiştir.
Diğer uzmanlar, akciğer fibrozisi gibi bazı hastalıklar dışında, birçok telomer araştırmasının direk sebep ve sonuçtan ziyade sadece asosiyasyonu gösterdiğini söylemektedirler.
Telomerler üzerinde 30 yıldır çalışan New York Rockefeller Universitesi’ nde hücre biyolojisi ve genetik labaratuvarı müdürü Profesör Dr. Titia de Lange,
“Telomerlerin yaşlanmayı nasıl etkilediğini anlamıyoruz”
diyor.
Lange şu şekilde eklemiştir.
“Telomerler yaş ilerledikçe kısalır fakat bu tamamen başka etkenlerle bağlantılı bir şeydir yani ağarmış saçlar gibi. Evet, olur böyle şeyler fakat bu sizi öldürecek değil. Esasen önemli sorulardan hiç biri henüz cevaplanmış değil. Bazılarının doğruluğundan şüphe duyulan sadece birbiriyle bağlantılı birçok bilgi var. Bu, cevap sunmasından ziyade kafalarda soru oluşturan bir durum ortaya çıkardı.”
Baltimor’ daki Johns Hopkins Hastanesi Telomer Merkezi klinik yöneticisi Dr. Mary Armanios, araştırma topluluğunun telomerlerle ilgili daha ayrıntılı görüşleri olduğunu belirtiyor ve ekliyor;
“Kısa telomerler kötüdür ve uzun telomerler iyidir demek o kadar da basit değildir. Bununla beraber ayrıca telomerlerin çevresel tercihler tarafından değiştirilemeyeceğine dair giderek artan kanıtlar bulunmaktadır.”
Armanios, onları ölçebildiğimiz için telomerler bir popüler kültür fenomeni oldu diyor ve şu şekilde ekliyor.
“Gerçek şu ki, yaşlanmayla ilgili diğer değişikliklerin aksine ışığın altına konulduğunda telomerler ölçülebilir.”
Dr. Mary Armanios ayrıca, yaşlanma karmaşık bir şeydir. Nasıl yaşlandığımızı belirleyen genlerimiz ve çevresel faktörler gibi birçok şey vardır.
“Telomer merkezli bir yaklaşım insanların genel yaşlanma sürecine çok dar bir açıdan bakmaktır. Asıl mesele bundan çok daha karmaşıktır.”
diye belirtmiştir.
Amerikan Yaşlılık Araştırma Federasyonu yönetim kurulu başkanı Olshansky,
“Araştırmacılar bir süre bunun sihirli bir değnek olacağına ve eğer hücrelerin telomer kaybetmesi engellenirse organizmanın ölümsüz olabileceğine inandılar. Bu demek değil ki bundan ders çıkarılmayacak bir şey yok. Fakat kapsamlı bir şekilde baktığımızda, yaşlanma süreci telomerlerin kısalması yüzünden olur diyemeyiz”
Peki yaşlanma sürecine nasıl yaklaşmalıyız? Birçok araştırmacı telomerin yaşlanmadaki rolü üzerinden tartışırken, hepsi sağlıklı yaşam tarzının faydaları üzerinde ortak bir görüşe sahipler.
Armanios,
“Yaşam tarzı faktörlerinin genel yaşlanmaya neden olan karmaşık etkileri azalttığına dair birçok delil vardır. Doğru beslenme, egzersiz yapma, stres azaltma ve yeterli uyku gibi. Bu alışkanlıklar, telomerlerin boylarını uzattıkları bilgisi kafamda net olmamasına rağmen, hepimiz için iyidir.”
şeklinde açıklamıştır.
Olshansky,
“Gençlik çeşmesine eşdeğer olan tek şey egzersiz, doğru beslenmenin yanında zararlı tutum ve davranışlardan ve ayrıca sigara ve obezite gibi risk faktörlerinden uzak durmaktır. Eğer bunu yapıyorsanız genetik potansiyelinizi sonuna kadar kullanmaya olanak sağlayacak her şeyi yapıyorsunuzdur.”
demektedir.
Armanios, daha uzun telomerlerin karanlık bir yüzü olduğunu açıklayan, 2015 yılında yayınlanan bir araştırmanın bir yönünün altını çizdi.
“Birçok kanser riskiyle bağlantılılar. Normal hücreler gibi, kanser hücrelerinde de telomerler bulunmaktadır.”
Epel,
“Her gün yaptığımız küçük şeyler, yıllar geçtikçe birikir ve gösterecekleri etkileri artırırlar. Eğer uzun ve sağlıklı bir yaşam yolunda ilerliyorsak, hücrelerimizi yıpratmamalıyız. Daha çok ihtiyacımız olan, doğru besin maddeleri ve antioksidanları, biraz aktivite, eğlence ve tatmin ve her gece yeteri kadar güçlendirici uykudur. Bu sayede telomerler yıllar boyunca korunur.”
şeklinde açıklama yapmıştır.
Telomer nedir, telomerin uzaması ve kısalması ne anlama gelir, telomer hücresel yaşlanmayı nasıl etkiler konusuyla bağlantılı ilginizi çekebilecek diğer paylaşımlar;