Kadının yumurtalığından alınan oosit yani yumurta hücrelerinin ilerleyen yıllarda çocuk sahibi olmak amacıyla dondurularak saklanması işlemine yumurta dondurma denir.
Bu işlemi yapmak için adetin 2. ya da 3. günü hormon iğneleri kullanılarak yaklaşık 10-15 gün kadar süren yumurta büyütme tedavisine başlanır. 3-4 defa ultrason kullanılarak yumurtaların büyümesi takip edilir.
Yeterli büyüklüğe ulaştıklarında yumurtalara çatlatma iğnesi yapılır ve 36 saat geçtikten sonra vajinal ultrason eşliğinde genel anestezi altında yumurta toplama işlemi uygulanır. Ortalama olarak bu işlem 15 dakika kadar sürer.
Vitrifikasyon da denen hızlı dondurma yöntemi kullanılarak yumurtalar dondurulur ve hasta çocuk sahibi olmayı düşünene kadar yasalar gereği -196 derecede sıvı azot tanklarında 5 yıl boyunca saklanır. 5 sene geçtikten sonra kişi kendi isteğiyle saklama süresini uzatmak isterse bakanlık izni alınarak bu süre uzatılabilmektedir.
Dondurma işleminde kullanılan teknikler son 50 yıl içerisinde çok ilerleme göstermiştir. Kullanılacak olan pek çok teknik, önce deneysel olarak daha sonraları ise hayvanlar üzerinde denenir ve en son insanda uygulanmaya başlanır.
1949 yılında sperm hücresinin dondurulması ile üreme hücreleri başarıyla dondurulmaya başlanmıştır. 1972 senesinde önce fare embriyoları dondurulmuş ve sonrasında da insan embriyoları dondurulmuştur.
Oosit yani insan yumurtası uzun yıllar boyunca dondurulamamıştır ve denemeler de başarılı olmamıştır. İlk olarak oosit kryo sonrası gebeliğin gerçekleşmesi 1986 senesinde bildirilmesine karşın, yumurta dondurmak suretiyle rutin bir şekilde hamilelik sağlanabilmesi uzun bir zaman dilimi içerisinde gerçekleşmiştir.
Oositin vücutta bulunan en büyük hücre olması ve bu sebeple bünyesinde çok fazla miktarda su molekülü barındırıyor olması nedeniyle bu ilerleme çok yavaş gerçekleşmiştir.
Dondurma işlemi sırasında hücrenin volümü çok önem arz etmektedir. Virüsler ve bakteriler çok küçük oldukları için herhangi bir işlem görmeden dondurucuda dondurulup, çözüldüklerinde canlılıklarını koruyabilmektedirler.
Oosit yuvarlak, çok büyük ve çok frajil bir hücredir. Bu nedenle dondurma işlemi sırasında pek çok sorun çıkabilmektedir. Oositin içindeki su molekülleri kristalleşerek hücrenin hasar görmesine neden olabilmektedir. Ancak sperm hücresi küçük olduğundan, kolaylıkla ve etkili bir şekilde dondurulabilmesi mümkün olmaktadır. Ayrıca erkek, milyonlarca sperm hücresini tek bir ejakülasyon ile üretirken, kadın vücudu sadece 1 veya 2 oositi 28 günde üretir. Erkek ergenlik çağından itibaren tüm hayatı boyunca sperm üretimi yapabilirken, kadın üretim şansına 15-20 yıl boyunca sahip olabilmektedir.
Embriyonun hücrelerinin %50’si canlılığını kaybettiğinde, kalan hücreler yaşamaya devam edip embriyonun canlılığını devam ettirebilir ve bu sayede gebelik oluşturabilir. Oysa oosit dondurma işleminde böyle bir şans mevcut değildir.
Kimler Yumurta Dondurabilir?
Önceki dönemlerde yalnızca kanser tedavisi görecek hastalara ya da ciddi bir cerrahi operasyon geçirecek olanlara yumurta dondurmak için izni veren Sağlık Bakanlığı, yakın zamanda yasalarda düzenlemeler yapmıştır. Buna göre erken menopoz riski olan tüm kadınlara ve yumurta rezervi düşük olan kadınlara “yumurtalarını dondurma hakkı” sağlanmaktadır.
Yumurta rezervi az olan genç, bekar, evli her kadın bu sayede yumurtalarını dondurabilecek ve istediği zaman anne olma şansını elde edebilecektir. Yumurtaların saklama süresi yasalar gereği 5 yıl ile sınırlıdır. Kişi kendi isteğiyle saklama süresini uzatmak isterse 5 senenin sonunda Bakanlık izni ile bu süre uzatılabilir.
Yumurta;
- Yumurta hücrelerine zarar veren kemoterapi ve radyoterapi gibi tedavilere başlamadan önce
- Üreme fonksiyonlarının kaybedilmesine neden olabilecek (yumurtalıkların alınması gibi) ameliyatların öncesinde
- Yumurtalık rezervi düşük olup henüz gebelik yaşamamış ya da ailesinde erken menopoz hikayesi olan kadınlarda
- Kanser tanısı nedeniyle kemoterapi görecek ya da ameliyat olacak, üreme yeteneğini kaybedecek kadınlarda dondurulur.
Aşağıda sıralanan durumlarda da yumurta dondurma yapılabilir:
- Yumurta toplama işlemi yapılacağı gün eşinde sperm hücresi bulunamayan hastalarda
- Embriyo dondurma işleminin yasak olduğu ülkelerde
- Dünyada birçok ülkede ileri yaşta anne olmak isteyen ve gebeliğini geciktirmek isteyen kadınlarda
Yumurta Nasıl Dondurulur?
Tüp bebek tedavisinde uygulanan hormon tedavisi aynı şekilde yumurta dondurma işlemi için de uygulanır. Hastanın adeti ile birlikte tedaviye başlanarak hormon iğneleri kullanılır ve bu şekilde elde edilecek oosit sayısı artırılır. Tüp bebek tedavisi ile aynı şekilde hormon iğneleri kullanılır ve süreç takip edilir.
Yumurta dondurmada oositler vajinal yolla anestezi altında toplanır. Mikroskop altında embriyoloji laboratuvarında tespit edilen oositler daha sonra özel solüsyonlar içerisine konularak, “incubator” denilen özel aletlere konulurlar.
Toplanma işleminden iki saat kadar sonra oositlerin etrafındaki hücreler temizlenir, olgunluk ve kalite dereceleri değerlendirilir. Sadece olgun ve kaliteli olan oositler dondurulur ve -196 C’deki sıvı nitrojende depolanarak saklanır.
Vitrifikasyon Tekniği
Vitrifikasyon; camlaştırma ya da hızlı dondurma olarak da bilinir. Bu teknikte oosit farklı yoğunluktaki solüsyonlardan geçirilerek, çok küçük bir volüm ile üzerinde isim ve kodlamaların bulunduğu taşıyıcıya mikroskop altında yerleştirilerek -196 C’deki sıvı nitrojene daldırılır ve buradan depolama tankına transfer edilir. Oositlerin bulunduğu taşıyıcı üzerine ayrıca hastanın TC numarası yazılır.
Yumurta Dondurma Teknikleri
Oositleri dondurmak için eskiden yavaş dondurma tekniği kullanılıyordu. Bu teknikte oositler hazırlanıyor, bir aletin içerisine yerleştiriliyor ve yavaş yavaş ısı düşüşü sağlanıyordu. Bu işlem uygulanırken alette bir sorun çıktığında bütün örnekler kaybediliyordu.
Vitrifikasyon tekniğinde ise herhangi bir alet kullanılmaz. Bu teknik kullanılarak ‘yavaş dondurma tekniğine göre kesinlikle daha yüksek oranlarda canlı kalma, döllenme ve gebelik oranları sağlanabilmektedir.
Günümüzde yapılan araştırmalara göre; taze oosit kullanılan hastaların klinik sonuçları ile vitrifikasyon ile dondurulmuş oosit kullanılan hastaların sonuçları benzerdir.
Yumurta Dondurmada Laboratuvarın Önemi
Vitrifikasyon sürecinde, oositi dondurma işlemi yapacak olan embriyoloğun tekniği ve tecrübesi çok önemlidir. Dondurma işlemi sırasında yapılacak en küçük gecikme veya hata oositin canlılığını kaybetmesine sebep olur.
Oosit çok küçük volümde taşıyıcıya yerleştirilmek zorundadır ve embriyolog bu işlemi mikroskop altında belli bir süre içerisinde yapmak zorundadır. Yükleme süresi uzun sürerse ya da volüm fazla olursa veya; oosit canlılığını kaybeder.
Yumurta Dondurmanın Önemi
Rahmin yaşlanmasından ziyade, yumurtanın yaşlanması gebe kalmayı zorlaştırmaktadır. 30 yaşındaki bir kadının yumurtalarına dondurma işlemi yapılırsa bu yumurtalar 40 yaşına geldiğinde de aynı kalacaktır. Dolayısıyla yaşlanan rahim döllenme işleminin gerçekleşmesi için engel değildir. Döllenmenin oluşabilmesi için yumurtanın genç kalması gerekmektedir.
Yaş ilerledikçe özellikle de 35 yaşını geçtikten sonra folikül kalitesi ve sayısı azalır. 40 yaşından sonra bu süreç daha da hızlanır. Yumurtalık rezervi azalmış olan kadının doğal yollarla ya da tedaviyle hamile kalma şansı da azalır. Hatta hamilelik gerçekleşse bile düşük yapma riski artar. Özellikle yumurta dondurma işlemi 35 yaşından önce ne kadar erken yapılırsa “yumurta hazinesi” korunur ve kaliteli yumurta ile hamile kalma şansı arttırılmış olur.
Yumurta Dondurmada Doğru Merkezi Seçmek
Bu hizmeti verecek olan merkezin, deneyimli, yetkin kadrosunun ve teknolojik altyapısı güçlü embriyoloji laboratuvarının olması yumurta dondurma işleminin doğru ve etkili bir şekilde yapılması için büyük önem taşır.
Yumurta dondurma işlemi söz konusu olduğunda, hızlı dondurma tekniği başarıyı katlamaktadır. Yetkin ve deneyimli bir kadroyla vitrifikasyon tekniği başarı ile uygulanabilir.
Yumurtaların sadece doğru ve hızlı dondurulmasının yanında doğru şekilde çözülmesi de önemlidir.
Yumurtalık rezervi düşük olan ya da erken menopoz riski taşıyan kadınlardan elde edilen yumurtaların sayısı ve kalitesi risk altındadır. Bu nedenle dondurma ve çözme işlemini deneyimli embriyologların yapıyor olması büyük önem taşımaktadır.
Kaynak: EUROFERTIL – https://www.bebekistiyorum.com/tup-bebek/islemler/yumurta-dondurma.236.5.aspx